Wypadek w komunikacji - potrącenie pieszego na przejściu dla pieszych

Zgodnie z przepisami art. 177 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (dalej: k.k.):

• § 1. Kto, naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 157 § 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
• § 2. Jeżeli następstwem wypadku jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
• § 3. Jeżeli pokrzywdzonym jest wyłącznie osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w § 1 następuje na jej wniosek.

Obowiązki kierującego pojazdem zbliżającego się do przejścia dla pieszych

Zgodnie z przepisem art. 26 ust 1 ustawy prawo o ruchu drogowym (dalej: p.r.d.) kierujący pojazdem, zbliżając się do przejścia dla pieszych, jest obowiązany zachować szczególną ostrożność, zmniejszyć prędkość tak, aby nie narazić na niebezpieczeństwo pieszego znajdującego się na tym przejściu albo na nie wchodzącego i ustąpić pierwszeństwa pieszemu znajdującemu się na tym przejściu albo wchodzącemu na to przejście.

1. Szczególna ostrożność

Szczególna ostrożność - ostrożność polegającą na zwiększeniu uwagi i dostosowaniu zachowania uczestnika ruchu do warunków i sytuacji zmieniających się na drodze, w stopniu umożliwiającym odpowiednio szybkie reagowanie (art. 2 ust. 22 p.r.d.). Zasady ostrożności na drodze, które nakazują unikanie wszelkich działań, które mogłyby spowodować zagrożenie bezpieczeństwa lub porządku dla ruchu drogowego nie mogą być postrzegane i utożsamiane z koniecznością podejmowania określonych manewrów tylko na tej podstawie, że inni uczestnicy ruchu mogą lekceważyć obowiązujące przepisy o ruchu drogowym. Taki sposób realizacji zasad ostrożności prowadziłby do paraliżu ruchu drogowego, destabilizacji jego płynności, a w konsekwencji godziłby w bezpieczeństwo ruchu na drogach (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2022 r., sygn. II KK 394/20). Uznanie, że kierowca powinien liczyć się abstrakcyjnie z każdym, nawet najbardziej rażącym naruszeniem przepisów ruchu drogowego przez pieszego, oznaczałoby, z punktu widzenia interesów komunikacji, uniemożliwienie w praktyce wszelkiego ruchu pojazdów na jezdni (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.12.1970 r., sygn. Rw 1337/70 „Biuletyn Izby Wojskowej Sadu Najwyższego” 1971, nr 1, poz. 6).

2. Prędkość

W sytuacji gdy z uwagi na wystąpienie szczególnych okoliczności uczestnik ruchu zobowiązany był do zachowania prędkości bezpiecznej niższej niż prędkość administracyjnie dopuszczalna, konieczne jest ustalenie, jaka miała to być prędkość, a nadto zweryfikowanie czy prowadzenie pojazdu z taką właśnie prędkością z realnym prawdopodobieństwem pozwoliłoby na uniknięcie skutku. Może się bowiem okazać, że w danych okolicznościach zrealizowało się to właśnie ryzyko, które jest społecznie tolerowane i dopuszczalne w ruchu drogowym. W takim wypadku można mówić co najwyżej o nieszczęśliwym wypadku, a nie karalnym nieumyślnym spowodowaniu skutku (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2022 r., sygn. IV KK 341/21).

Kierujący nie ma obowiązku profilaktycznego zatrzymania się przed przejściem dla pieszych, skoro przepisy ruchu drogowego tego nie wymagają (postanowienie SN z 6.02.2019 r., IV KK 7/19, LEX nr 2617372).

Nie jest wystarczające dla przypisania przestępstwa spowodowania wypadku drogowego stwierdzenie, iż jadąc z prędkością mniejszą sprawca mógłby wypadku uniknąć (wyrok Sądu Okręgowego Warszawa – Praga z dnia 27 lipca 2026 r., sygn. VI Ka 399/16).

Obowiązki pieszego

Pieszym wchodzącym na przejście dla pieszych może być pieszy pozostający w oddaleniu od przejścia, gdy jego zachowanie będzie można obiektywnie rozpoznać i potraktować jako zmierzanie do przekroczenia jezdni w obrębie danego przejścia (tak M. Małecki, Pierwszeństwo..., s. 12; podobnie R.A. Stefański, Obowiązki..., s. 12; odmiennie np. P. Krzemień, Pierwszeństwo..., s. 7–32).

Zgodnie z przepisem art. 13 ust. 1a p.r.d. pieszy znajdujący się na przejściu dla pieszych ma pierwszeństwo przed pojazdem. Pieszy wchodzący na przejście dla pieszych ma pierwszeństwo przed pojazdem, z wyłączeniem tramwaju.

Zgodnie z przepisami:

• art. 13 ust. 1 p.r.d. pieszy wchodzący na jezdnię, drogę dla rowerów lub torowisko albo przechodzący przez te części drogi jest obowiązany zachować szczególną ostrożność oraz korzystać z przejścia dla pieszych,
• art. 14 pkt 1 lit. a) p.r.d. zabrania się wchodzenia na jezdnię bezpośrednio przed jadący pojazd, w tym również na przejściu dla pieszych.

1. Szczególna ostrożność

Podobnie jak kierowca pojazdu, pieszy również obowiązany jest zachować szczególną ostrożność, czyli ostrożność polegającą na zwiększeniu uwagi i dostosowaniu zachowania uczestnika ruchu do warunków i sytuacji zmieniających się na drodze, w stopniu umożliwiającym odpowiednio szybkie reagowanie (art. 2 ust. 22 p.r.d.).

2. Zakaz wejście tuż przed jadący pojazd

Pieszy nie ma prawa wejść bezpośrednio przed jadący pojazd. Bezpośredniość należy wiązać z prędkością zbliżającego się pojazdu i odległością od przejścia dla pieszych. Bezpośrednie wejście przed jadący pojazd ma miejsce wówczas, gdy pojazd przed wejściem pieszego na jednię znajdował się w takiej odległości od tego miejsca, że kierujący nim nie jest w stanie zatrzymać go przed przejściem.

3. Zakaz zmuszania kierującego do gwałtownego hamowania

Pieszy wkraczając z części drogi przeznaczonej do ruchu pieszych na jezdnię wchodzi na część drogi przeznaczoną do ruchu pojazdów. W przeciwieństwie do pojazdu to pieszy ma możliwość zatrzymania się w miejscu, co istotnie wpisuje się w obowiązek zachowania szczególnej ostrożności nie tylko poprzez konieczność unikania wtargnięcia bezpośrednio pod zbliżający się pojazd (art. 13 ust. 1 w zw. z art. 14 pkt 1 lit. a) p.r.d.), ale również poprzez zakaz zmuszania kierujących do gwałtownego hamowania (R.A. Stefański, Obowiązki..., s. 14; R. Zahorski, Bezpieczeństwo..., s. 145–151).

Z wykładni systemowej i celowościowej powyższych przepisów wynika, że pierwszeństwo pieszego wchodzącego na przejście dla pieszych nie ma charakteru absolutnego. Doznaje bowiem ograniczenia w postaci zakazu wchodzenia na jezdnię na przejściu dla pieszych bezpośrednio przed jadący pojazd oraz zmuszania kierującego do gwałtownego hamowania.

Zakaz wchodzenia bezpośrednio przed jadący pojazd stanowi istotne ograniczenie dla zbytniego rozszerzania interpretacji pierwszeństwa pieszego wchodzącego na przejście dla pieszych na gruncie art. 13 ust. 1a w zw. z art. 26 ust. 1 p.r.d. (P. Krzemień, Pierwszeństwo..., s. 13).

Powyższe nakazy zachowania wymagane od pieszego mają istotne znaczenie jako normatywne zasady bezpieczeństwa i ostrożności w ruchu lądowym. Ich złamanie w razie pozostawania w związku ze spowodowaniem zagrożenia czy wypadku może obciążać pieszego odpowiedzialnością karną lub cywilną, ewentualnie zwalniać innego uczestnika ruchu z tej odpowiedzialności bądź zmniejszać jej zakres (por. wyrok SR Gdańsk-Południe w Gdańsku z 2.06.2017 r., II K 383/16, LEX nr 2320009).

Udział w ruchu drogowym, co do zasady dopuszczalny i stanowiący normalny element życia społecznego, nie może być obarczony nadmiernym ryzykiem pociągnięcia do odpowiedzialności karnej dla osób w nim uczestniczących. Stąd, to na organach państwa sięgających po ius puniendi (prawo karania) ciąży obowiązek jasnego wskazania, w jaki sposób realistycznie należało zachować się w danych warunkach ruchu drogowego, mając na względzie dostępne dla uczestnika tego ruchu informacje w chwili czynu oraz dynamiczny przebieg zdarzeń. Post factum łatwo jest bowiem tworzyć alternatywne wzorce prawidłowego postępowania, mając do dyspozycji wszystkie informacje uzyskane już po wystąpieniu niepożądanego skutku.